Winterwortel

Daucus carota subsp. sativus

De winterwortel of winterpeen is een grote, vlezige wortel met een feloranje kleur. De kern is iets lichter van tint. Winterwortels kun je een paar weken bewaren en zijn daarom altijd handig om in huis te hebben. De kleur van wortelen wordt bepaald door weersinvloeden en het ras. De winterpeen kan volzoet smaken. Dit is echter sterk afhankelijk van de teeltwijze.

De wortel is botanisch hetzelfde soort als de peen. De wortel is lekker gezond, want ze zijn rijk aan vitamine A. Daarnaast zijn ze lekker knapperig en prima als tussendoortje of om mee te bakken, koken, stoven of zelfs roerbakken. De Nederlandse winterpeen is het hele jaar verkrijgbaar.

Van paarse wortelen is bekend dat ze bulken van de blauwpaarse kleurstoffen, ook wel anthocyanen genoemd. Anthocyanen behoren tot de flavonoiden, die in het lichaam agressieve moleculen onschadelijk maken en daarmee preventief werken tegen kanker en hart- en vaatziekten. Anthocyaan kan uitstekend dienen als kleurstof voor diverse producten. Oorspronkelijk waren paarse wortelen door en door paars. Nu zijn er ook paarse wortels die aan de binnenkant oranje blijven en dus bevatten ze nog steeds veel beta-caroteen. Het kleurverschil verandert de smaak niet drastisch, de paarse wortels zijn wel zoeter dan de oranje exemplaren. De paarse wortel verliest tijdens het koken kleur. Dan wordt het vruchtvlees wit en paars gemarmerd.

Ondertussen is wortel een wereldgroente geworden, vooral de oranje gekleurde, maar in Azië is de rode en paarse kleur heel populair.

- Flakkeese winterpeen
- Berlikumer winterpeen

Rauw en goed gewassen is peen een lekker gezond en knapperig tussendoortje, maar je kunt er ook mee koken, bakken, roerbakken en stoven. Wortelen kunnen rauw gegeten worden uit het vuistje of in een salade. De winterpeen wordt veel gebruikt voor stamppot of wildgerechten. Wortel is verder te gebruiken als gemengde groente, stoofgroente, in wok- en roerbakgerechten of in de soep.

Het prettige is dat je de winterpeen zowel rauw als gekookt kunt eten en hij laat zich ook prima roerbakken. Hou je van een beetje zoetige groente, probeer dan eens de plakjes of stukjes peen te glaceren met wat honing als ze bijna gaar zijn. Maar de geroerbakte peen smaakt ook heerlijk met sojasaus of een zoetzure saus.

Winterpeen in kleine blokjes is een goede vulling voor soep, pasta saus, ovenschotels, nasi en bami. Je hebt dan minder vlees en minder duurdere groenten nodig en je hebt toch een stevige maaltijd. Heel fijn geraspte wortel smaakt heerlijk op een volkorenboterham met een beetje boter. Naar smaak wat citroen of zout erop. Ook chilipoeder is er erg lekker bij, maar dat is wel voor de liefhebbers van pittig.

Natuurlijk is er altijd nog hutspot of wortelstamp. Vooral de wortelstamp is erg goedkoop omdat je er zelfs geen uien voor nodig hebt. Beiden zijn lekker met wat gebakken spekblokjes er door, of met hachee.

Wortelen lenen zich ook uitstekend om een gezond groentesapje te maken. Wortels verwerk je rauw in de sapcentrifuge. Het enige wat je nodig hebt is een schilmesje of een borstel om de schil van de wortel schoon te raspen. Het beste is om ze schoon te borstelen, omdat veel van de voedingsstoffen zich onder de schil bevinden. Je kan ook kiezen om andere ingrediënten aan je wortelsap toe te voegen, zoals bv. appels om het sap wat zoeter te maken.

De wortel werd al duizenden jaren geleden geteeld in Midden-Azië. Egyptenaren en Romeinen kenden de wortel al in verschillende kleuren zoals paars, rood, lichtgeel, groen en wit. Het gebruik beperkte zich toen nog tot medicinale doeleinden. Tijdens de 14de en 15de eeuw werd de wortel bekend in Noord-Europa. Men gaf toen de voorkeur aan gele wortelen.

Het duurde tot de 16de eeuw vooraleer oranje wortelen voor het eerst geteeld werden, met name in Nederland. Later slaagde men er door veredeling verder in grote wortelen te telen. Alle latere rassen zijn van oorsprong ontstaan uit de Nederlandse selecties.

Winterwortelen worden veel groter en dikker dan zomerworteltjes. Je zaait ze wat later (in april ongeveer) en de teeltduur is veel langer omdat de wortelen de tijd nodig hebben om flink te groeien. Winterpeen wordt zo vanaf eind september geoogst: gewoon 1 peen uit de grond halen: is ze nog klein, dan laat je de rest gewoon nog een paar weken zitten. Aantasting door de wortelvlieg komt wel wat meer voor bij winterpeen dan bij zomerworteltjes.

Bij winterpeen moet je wel wat afstand houden omdat elke winterpeen toch flink in omvang mag worden. Daarom is pillenzaad daarvoor gemakkelijk (elk zaadje zit in een balletje dat langzaam oplost bij het geven van water - zo kun je elk balletje om de 10 tot 15 cm. leggen en zaai je dus zuinig en nooit te dicht op elkaar - (pillenzaad is in verhouding wel wat duurder). Qua kwaliteit van de zaden is er geen verschil. Het is prettig werken.

Wortelen groeien het beste op zandbodem. Als je kleigrond hebt, maak dan de grond lichter met zand en compost. Neem langwerpige wortels in zanderige grond en stompe wortelrassen in kleigrond. Er zijn twee bekende winterwortelrassen: Flakkeese winterpeen en Berlikumer winterpeen. Berlikumer is lekkerder, de Flakkeese kan lang bewaard worden.

Winterwortel kan al vroeg in de volle grond worden gezaaid: vanaf april tot in de zomer is dat mogelijk. Zaai winterwortel niet te dicht op elkaar: dit maakt het leven van de wortelvlieg te makkelijk, maar ook gaan de wortels dan krom groeien: niet alleen moeilijker te oogsten, maar ook lastiger schoon te maken.

Winterwortel wordt commercieel vooral met vliesdoek verbouwd. Houd het vliesdoek aan de grond goed gesloten: de wortelvlieg vliegt laag over de grond. Vliesdoek is niet alleen effectief tegen vliegen, maar ook tegen konijnen en ander ongedierte. Vliegengaas verhoogt de temperatuur van de grond met zo'n 2 graden. Daardoor is er hogere opbrengst en daarnaast beschermt het doek tegen hagel en herfststormen.

Winterwortelen koop je in de supermarkt en bij de groenteboer.

Teel wortelen vooral naast en tussen uien, sjalotten of knoflook; toevallig zijn dat ook gewassen met dezelfde behoeften. Maar daarnaast wortelen die soorten wat dieper, hetgeen de grond voor worteltjes wat luchtiger houdt. Bovendien verjagen de wortelvlieg en de uienvlieg elkaar, dus hebben beiden minder last van hun eigen persoonlijke belager.