Tomaat

Tomat

Lycopersicon esculentum var. Cerasiforme

Nachtschadefamilie

Botanisch gezien is de tomaat eigenlijk een bes, maar wordt als fruit geclassificeerd. In de tuinbouw en in de volksmond spreekt men echter van een groente. De tomaat is, indien rijp, dieprood van kleur. Deze groente is een vrucht van het giftige geslacht nachtschade. De tomaat komt uit dezelfde familie als de chilipepers, aardappelen, courgettes en tabak. De rijpe vrucht is echter gezond en kan gegeten worden. Voor voedselbereiding wordt meestal de trostomaat of de vleestomaat gebruikt. In salades of als tussendoortje grijpt men vaak naar de kerstomaat.

Het zijn vooral de Hollandse veredelaars en tuinders die door langdurig selecteren en kruisen het aantal tomatensoorten en de algehele kwaliteit hebben verhoogd. Nu zijn er wel 60 tomatensoorten, waarvan de vleestomaat het bekendst is. Verder heb je de trostomaat, de Romatomaat, de kleine snoep- of kerstomaat en de nog vrij zeldzame ’Coeur de Boeuf’, een grote, wat afgeplatte tomaat met ribbels en een buitengewoon heerlijke smaak. De meeste tomaten komen uit Nederlandse kassen. Populair zijn ook de diverse kleine tomaatjes. Ze hebben veel smaak en er zijn nu zelfs speciale varianten die speciaal zijn gekweekt voor de kindersmaak, als verantwoord tussendoortje! Behalve lekker zijn tomaten gezond, onder andere doordat ze rijk zijn aan de sterke anti-oxydant lycopeen. De stof lycopeen geeft tomaten de rode kleur. Een bijzonder gezonde voedingsstof, die helpt om bepaalde vormen van kanker, hart- en vaatziekten te voorkomen.

Uit talloze wetenschappelijke onderzoeken is gebleken dat tomaten een sterk gezondheidseffect hebben. Tomaten zijn verzadigd met vitamine C, kalium, fosfor en calcium, maar belangrijker nog is dat tomaten zeer rijk zijn aan lycopeen. Deze stof heeft bewezen te werken tegen kanker. Voor het sterkste resultaat is tomatensaus zelfs nog gezonder dan verse tomaten.

De Nederlandse landbouwers blijven experimenteren. Na eeuwenlang genoegen te hebben genomen met een ofwel waterige, ofwel zure, maar in ieder geval onsmakelijke tomaat, is Nederland sinds de jaren tachtig behoorlijk kieskeurig geworden. Als vroeger goede tomaten alleen waren weggelegd voor landen als Italië en Spanje, nu komt meer van Nederlandse bodem in de Italiaanse supermarkt dan andersom!

In sommige landen worden ook onrijpe (groene tomaten gegeten (Laos, Turkije, India). Er worden bijvoorbeeld chutneys en jam van gemaakt. Ook worden ze ingemaakt. Een groot deel van de geteelde tomaten worden gebruikt voor verdere verwerking in tomatensap, puree etc.

- Trostomaten
- Cherrytomaat
- Cocktailtomaat
- Vleestomaat
- Romatomaat

Alle delen van de tomatenplant bevatten het giftige solanine, behalve de rijpe vruchten. De vruchten zijn geschikt voor zowel koude als warme bereidingen, naast veel vitamine C is ze een bron van kalium en bevat een tomaat ook lycopeen, een stof die mogelijk een rol speelt bij de bescherming tegen kanker. Tomaten zijn altijd lekker: hartig, zoet, fris, rauw, gekookt, soep, puree, gebakken, in de oven, gedroogd, inmaak zoals chutney, zoetzuur, etc., de mogelijkheden zijn enorm en alleen daarom al is ze populair.

Vaak worden de tomaten voordat ze in gerechten worden toegepast gevild. Het stugge schilletje wordt dan verwijderd. De makkelijkste manier is de volgende:

- Breng water in een kookpan aan de kook.
- Verwijder het kroontje en maak een kruissnede aan de onderkant van de tomaat.
- Dompel de tomaat in ruim kokend water.
- Schep de tomaat met een schuimspaan uit het kokende water.
- Laat de tomaat schrikken door deze onder te dompelen in ijswater, ongeveer een minuut.
- Pel de tomaat en was de tomaat goed na.

De tomaat komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika, waar deze reeds geruime tijd door Inca's werden gekweekt toen de Spanjaarden er rond 1500 arriveerden. Het woord tomaat is afgeleid van het Azteekse woord tomatl. In het begin van de 16de eeuw brachten de Spanjaarden de tomaat mee naar Europa. De tomatenplant behoort tot de nachtschadefamilie. Het blad en de stengel zijn giftig, net zoals bij aardappel-, aubergine- en paprikaplanten, die tot dezelfde familie behoren. Daarom werd de tomaat in eerste instantie met enige argwaan bekeken en veelal als sierplant gebruikt.

De meeste tomaten in Nederland groeien op een propje Rockwool (steenwol), krijgen gezuiverd water waar voedingsstoffen aan toegevoegd worden en worden automatisch voorzien van CO2. De Nederlandse boeren ontwikkelen steeds weer nieuwe, betere, smakelijkere soorten.

Tomaten worden het jaar rond aangeboden. Door de teelt onder glas zijn Nederlandse tomaten van begin maart tot de eerste helft van november verkrijgbaar. De grootste aanvoer vindt echter plaats in mei, juni, juli en augustus. In de andere maanden komt de aanvoer hoofdzakelijk uit Zuid-Europa.

Zo’n veertien dagen na het zaaien verschijnt het eerste bladpaar. Nu kun je de jonge tomatenplantjes verplaatsen van de zaaibak naar een eigen pot, of je zet ze in de volle grond. Van origine is de tomaat een tropische plant. Hij groeit het best bij een dagtemperatuur van zo’n 25°C en een nachttemperatuur van zo’n 20°C. ‘s Nachts mag de temperatuur niet onder de 16°C komen.

Plant bij droog maar niet te zonnig weer en geef de planten ruim water. Zet direct een stok bij de plant en bind deze aan elkaar (ook weer niet te strak). De eerste dagen regelmatig water geven. De tomatenplantjes kunnen snel veel plant en wortels maken. Een groeistilstand door vochtgebrek, kou, etc. is uiteraard ongewenst. Aan de andere kant is de ervaring dat een tomaat een zeer sterke plant is, die even nodig heeft maar uiteindelijk vaak toch gewoon weer herstelt.

Als de plant zo’n zes zijtakken heeft, verwijder je de top. De uitlopers in de oksels van de bladeren neem je zo veel mogelijk weg (dit noemen we dieven). Als de plant gaat hangen, zorg je met stokken en clips voor steun. Zo voorkom je dat de takken afbreken door het gewicht van de vruchten. Takken die te ver uitsteken kun je afknippen. Vanuit een bladoksel groeit de tomatenplant dan weer uit. Wanneer de plant erg compact is, kunnen de onderste bladeren verwijderd worden. De tomaten kleuren ook beter af als ze in het licht hangen.

Tomaten groeien op elke grondsoort en ze groeien altijd snel. Omdat ze flinke planten maken en niet alleen diep wortelen maar ook een breed uitwaaierend wortelgestel hebben vinden ze een goede bodembewerking erg prettig. Je kunt elk jaar in de winter flink wat stalmest met stro onderspitten zodat de grond lekker los en luchtig wordt.

Tomaten koop je in de supermarkt of bij de groenteboer.

Hoe roder tomaten zijn, des te meer lycopeen bevatten ze. Lycopeen is een carotenoïde die van nature in grote mate voorkomt in menselijk weefsel en waarvan aangetoond is dat het bescherming biedt tegen kanker. De bewijzen zijn het sterkst bij prostaatkanker. Uit een onderzoek onder 48000 mannen bleek dat degenen die 10 of meer porties tomatensaus per week aten na vijf jaar 66% minder risico op prostaatkanker hadden gelopen dan degenen die minder dan 1,5 porties tomatensaus per week aten.