Rozemarijn

Rosemary

Rosmarinus officinalis

Lamiaceae / lipbloemfamilie

Rozemarijn is een houtige plant uit de lipbloemenfamilie. De winterharde, meerjarige plant is oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Europa en Klein-Azië. Het is een struikvormige, vaste plant, die tot 2 meter hoog kan worden. Hoewel er nog al eens beweerd wordt dat deze plant in Nederland winterhard zou zijn, is het aan te raden om rozemarijn in een grote pot te kweken en 's winters binnen te zetten in een vorstvrije ruimte.

Als wintergroene struik ziet de rozemarijn er het hele jaar goed uit, vooral als hij in mei-juni bloeit met kleine diepblauwe, soms witte, bloemen. De struik heeft een opgaande groeiwijze en wordt uiteindelijk 1,50 meter hoog. De verhoute takken zijn bezet met diepgroene naaldachtige blaadjes. De lijnvormige bladeren zijn zittend en aan de onderkant grijs; ze zijn harsachtig, leerachtig, naaldachtig en (behalve de cultivar Rosmarinus officinalis 'Wilma's Gold') donkergroen. Varkens- en lamsvlees kunnen op smaak gebracht worden met deze blaadjes. Rosmarinus officinalis 'Prostratus' is een laaggroeiende soort en staat goed in potten en hanging baskets. Hij wordt 50 cm. hoog en 50 cm. breed.

Hij groeit in de warme gematigde streken van Zuid Europa, Zuidwest Azië en Noord Amerika.

- Albiflorus - wit bloeiend
- Benenden Blue - blauw bloeiend
- Miss Jessopp’s Upright - groeit smal omhoog
- Sissinghurst Blue -met helderblauwe bloemen

Rozemarijn werd oorspronkelijk alleen maar gebruikt in religieuze diensten en als medicijn, voordat hij in de keuken werd toegepast. In de mediterrane keuken, vooral in Italië en de Provence, wordt rozemarijn gebruikt in de klassieke kruidenmelanges met o.a. tijm, oregano, marjoraan, bonenkruid en laurierblad.

Rozemarijn is het klassieke grilkruid en combineert prima met vlees, lam, gevogelte, aardappelen en deegwaren. Ook in zoete gerechten past rozemarijn prima, zoals in appelgelei. Zelfs wordt rozemarijn gebruikt om bier een licht bittere smaak te geven.

Je kunt rozemarijn rustig in een gerecht laten mee stoven. Je kunt de blaadjes fijn snijden, of een takje mee stoven en die later weer uit het gerecht halen. Hele bladeren in het gerecht laten is niet aan te raden, want die zijn erg stug. Snoeiafval of takjes leg je in de hete as van de barbecue. De rook geeft je gegrilde gerechten een fijne smaak.

Gedroogde of ingevroren rozemarijn is (in tegenstelling tot de meeste andere kruiden) vaak sterker van smaak dan verse rozemarijn. 1 eetlepel verse rozemarijn komt ongeveer overeen met 1 theelepel gedroogde rozemarijn.

De smaak van rozemarijn is mild, maar snel overheersend. Het is een oud keukenkruid, dat vooral in Italiaanse gerechten goed past. Het smaakt lekker in vleesgerechten (zoals varkens- en lamsvlees), groenten, soepen en salades. Rozemarijn is ook zeer geschikt bij schelp- en schaaldieren. Het kruid kan goed meegebakken of -gebraden worden zonder dat de smaak verloren gaat. Je komt rozemarijn ook tegen in stoofschotels. Rozemarijn is onderdeel van de traditionele samenstelling van het kruidenmengsel Provençaalse kruiden. In de Nederlandse keuken strooit men graag rozemarijn over aardappels.

In de Mediterrane keuken is rozemarijn een hoofdrolspeler. Het wordt er vooral gebruikt om marinades, barbecues, soepen , bruine sauzen en stoofschotels het aparte Provençaalse smaakje te geven. Vooral gegrild vlees (lam–, varkensvlees en wild) en soepen smeken om rozemarijn. Ratatouille, tomaten- en auberginegerechten, maar ook in minder voor de hand liggende zoete gerechten zoals: jam en gebakjes houden van dit kruid.

Restanten van rozemarijn vond men al terug bij de Egyptenaren in hun piramiden waar rozemarijn als heilig kruid aangeschreven stond. Ook bij de Grieken en de Romeinen waar het symbolisch “liefde”, “vriendschap” en “trouw” vertegenwoordigde werd het plantje bij huwelijks- en geboorterituelen gebruikt. Het werd gebruikt als wierook, dit laatste om kwade geesten te verdrijven. Om hun dierbare gestorvenen onsterfelijk te maken en hen te vergezellen op hun laatste tocht werd een takje rozemarijn op het lichaam van de overledene gelegd.

Het zaad van rozemarijn is geelbruin, vettig en klein. Zaaien kan in de lente in een broeikas of buitenshuis in de zomer. De kieming is onregelmatig. Het zaad heeft een temperatuur van minstens 21°C nodig om te ontkiemen. Kweek de plant als kuipplant in een pot als de juiste condities niet aanwezig zijn. Dan koel en vorstvrij laten overwinteren. De plant kan veel droogte hebben, maar tijdens langdurige droogte uiteraard water geven.

De beste manier om rozemarijn te vermeerderen is door stekken of afleggen. Stekken kan door in augustus topstekken te nemen en deze met of zonder stekpoeder in stekgrond te zetten, die droog en goed vocht doorlatend is.

Rozemarijn wordt verplant als deze groot genoeg is om te hanteren, 60 tot 90 cm. van elkaar. De plant kan binnenshuis in een bak worden gekweekt op een zonnige plaats. Alle rozemarijnsoorten moeten na de bloei (eind mei, begin juni) licht teruggesnoeid worden. Door tijdens het groeiseizoen regelmatig de jonge, slappe, toppen te plukken zorg je ervoor dat de struik er goed compact uit blijft zien. Verjongen kan door ieder voorjaar enkele van de oudste takken aan de basis weg te nemen, maar in principe wordt er (net als bij lavendel) ieder jaar weggesnoeid wat er het jaar ervoor is bijgegroeid. Rozemarijn moet absoluut in de volle zon staan (niet op het oosten!) en beschut tegen uitdrogende wind. Hij groeit liefst in kalkhoudende, lichte, goed doorlatende grond. Te lang natte of zware grond wordt niet goed verdragen.

Alle soorten rozemarijn zijn licht vorstgevoelig. Hij kan enkele graden vorst verdragen. Bij een matige winter zal het dan ook goed gaan, bij strenge vorst heeft de rozemarijn enige bescherming nodig. Plaats rond en tegen de voet van rozemarijn in de volle grond, voor het invallen van de vorst, flink wat dennentakken of stro, of een hoop droge bladeren verpakt in vliesdoek. Zo bescherm je rozemarijn redelijk goed tegen de vorst.

Rozemarijn is gemakkelijk in een pot of in de tuin te kweken. Zo heb je altijd verse rozemarijn bij de hand. In de supermarkt worden takjes dit kruid in zakjes verkocht.

Doordat rozemarijn goed voor de spijsvertering is en de vetverbranding helpt, is rozemarijn een geliefd kruid om te gebruiken bij het afslanken. Voor de stimulering van de bloedsomloop is zowel inwendig als uitwendig gebruik aan te raden. Uitwendig is een aftreksel van rozemarijn toe te voegen aan het badwater.

Door de opmerkelijke geur, wordt rozemarijn ook toegepast in de kruiden aromatherapie.

In de klassieke oudheid gold rozemarijn als symbool voor de liefde en onsterfelijkheid. Ophelia gaf Hamlet een krans van rozemarijn als teken van haar trouw.